Γράφει ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΤΣΟΥΠΗΣ
Στην Αγιά-Παρασκευή του Τσεσμέ, το καπετανοχώρι της Δυτικής
Ερυθραίας, που είναι επίσης γνωστό και με το όνομα Κιόστε, ένας από τους
τρεις ενοριακούς ναούς -και μάλιστα ο καθεδρικός- ήταν της Παναγιάς της
Γουρνάς, δηλαδή της Ζωοδόχου Πηγής.
Ο ναός αυτός χτίστηκε μεταξύ 1833-1850 σε θέση, όπου υπήρχε παλιότερα
μια μικρή εκκλησιά της Ζωοδόχου Πηγής. Ήταν μεγαλύτερος σε μέγεθος από
τους άλλους δύο ναούς του χωριού (της Αγ. Παρασκευής και των Αγ.
Σαράντα), καθώς ήταν ο νεότερος και ο πιο κεντρικός, δίπλα στην Απλάτσα
(πλατεία) του χωριού. Είχε σπουδαία διακόσμηση, με σκαλιστό τέμπλο και
πολλά αφιερώματα των θαλασσινών του χωριού, φερμένα από λιμάνια μακρινά,
ως ’ποδοσίδια (δώρα για ανταπόδοση ευεργεσιών) προς την Παναγιά για το
«καλμάρισμα τση θάλασσας στσι με’άλες φουρτούνες».
Ασημένιες
καντήλες, ορειχάλκινοι πολυέλαιοι και μεγάλες εικόνες κοσμούσαν την
όμορφη αυτή εκκλησιά. Είχε ευρύχωρο εξωνάρθηκα, στηριγμένο στις
μαρμάρινες κολόνες του δυτικού περιστώου, και σχετικά μεγάλη αυλή,
στρωμένη με θαλασσινά λευκά και μαύρα βολάκια (βότσαλα) από την κοντινή
παραλία της Αγ. Κυριακής, που είχαν χίλια-δυο γεωμετρικά σχήματα
(ρόμβους, κύκλους, ακτίνες, τρίγωνα κλπ.), αλλά και σχηματοποιημένα
λουλούδια και πουλιά.
Το καμπαναριό ήταν πολύ ψηλό, σε ξεχωριστό οικοδόμημα από τον κυρίως
ναό, που βρισκόταν στα βόρεια της μεγάλης εισόδου της αυλής. Είχε δύο
καμπάνες και ρολόι, που χτυπούσε τις ακέραιες ώρες, δωρεά κάποιου
σπουδαίου Χωριανού καραβοκύρη.
Στην αυλή, στα βόρεια του
ναού, υπήρχε επίσης ένα μικρό πηγαδάκι-αγίασμα, όπου κατέβαινες με 8
σκαλοπάτια. Ασφαλώς, από την ύπαρξη του αγιάσματος αυτού δόθηκε στο ναό
το όνομα της Ζωοδόχου Πηγής. Μέσα στον περίβολο, βόρεια και νότια του
ναού, υπήρχαν τα δύο σχολεία του Κιόστε, το νηπιαγωγείο και το δημοτικό
για αγόρια και κορίτσια.
Ο ναός πανηγύριζε μετά το Πάσχα, την
Παρασκευή της Διακαινησίμου, με μεγαλοπρέπεια, καθώς πήγαινε από τον
Τσεσμέ και ιερουργούσε ο εκάστοτε μητροπολίτης Κρήνης, «υπέρτιμος και
έξαρχος πάσης Ιωνίας». Την παραμονή το βράδυ, μετά τον εσπερινό, πάνω
από το καμπαναριό έριχναν πολλά πυροτεχνήματα κι έτσι έδιναν μεγαλύτερο
εορταστικό τόνο στο χωριό. Μετά τα βεγγαλικά, γινόταν η αγρυπνία, που
διαρκούσε ως τα μεσάνυχτα, όπου έψελναν οι μοναχές από τα γειτονικά
μοναστήρια της περιφέρειας του Τσεσμέ.
Πολλές πληροφορίες έχουν
αντληθεί από το βιβλίο του Γιάννη Αικατερίνη Χαμένες Πατρίδες - Το χωριό
μας, Η Αγία Παρασκευή του Τσεσμέ (το Κιόστε) 1760-1922, και από
προφορικές μαρτυρίες Χωριανών προσφύγων.
Ο ναός της Γουρνάς σώζεται σήμερα ακέραιος, με πολλές όμως
τροποποιήσεις, καθώς έχει μετατραπεί σε τζαμί, που είναι και το μοναδικό
έως τώρα στην Αγ. Παρασκευή, το τωρινό Νταλιάν των Τούρκων. Το
καμπαναριό και τα σχολικά κτίρια δυστυχώς έχουν κατεδαφισθεί και το
αγίασμα έχει μπαζωθεί. Στο εσωτερικό, ο ναός δεν διατηρεί πια κανένα
στοιχείο από τη διακόσμησή του και τα βολάκια της αυλής έχουν εν μέρει
καταστραφεί.
Η δεσποτική εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής σώθηκε από τους κατοίκους του
χωριού, καθώς μετέφεραν όλα τα εκκλησιαστικά σκεύη και κειμήλια στη
γειτονική Χίο με τα καΐκια τους. Στον προσφυγικό συνοικισμό Καστέλλο της
Χίου, όπου εγκαταστάθηκαν κυρίως Αγιαπαρασκευούσοι πρόσφυγες, έχει
χτιστεί ένας νέος ναός, τιμώμενος στο όνομα της Αγ. Παρασκευής, με
δαπάνες και μέριμνα των Χωριανών προσφύγων.
Εκεί φυλάσσονται πολλά εκκλησιαστικά κειμήλια του Κιόστε με πολλή φροντίδα και μεράκι από τα παιδιά και τα εγγόνια των Αγιοπαρασκευούσηδων.