Τα
αηβασιλιάτικα αντέτια (έθιμα και συνήθειες) του ελληνικού λαού της
μικρασιατικής Ερυθραίας, όπως και όλων των Ελλήνων εξάλλου, έχουν στόχο
να εξασφαλίσουν μέσα στο νέο χρόνο την καλή τύχη (η βασιλόπιτα, τ’
απλοχερίσματα, η χαρτοπαιξία), την υγεία (η πέτρα, οι ευχές), την
ευτυχία και την αφθονία (τα κάλαντρα, το αμίλητο νερό, το ρούδι).
Σπουδαία «διαβατήρια» έθιμα - που οδηγούν, δηλαδή, από τη μια κατάσταση
στην άλλη - θεωρούνται τα κάλαντρα, η βασιλόπιτα και τελικά ο αγιασμός
των υδάτων. Η μέρα της Πρωτοχρονιάς είναι γεμάτη από μαγικές ενέργειες
για τον πολλαπλασιασμό των κερδών (χαρτιά, φλουρί) κι από προμαντείες
(οιωνούς) του καιρού, γιατί επιθυμούσαν να έχουν ένα πετυχημένο και καλό
μαξούλι (σοδειά). Η υγεία, προσωπική και οικογενειακή, κυριαρχεί
πάντοτε και πάνω από όλα στις ευχές, ως το πολυτιμότερο αγαθό του
ανθρώπου, σε συνδυασμό με το μπερεκέτι (αφθονία, πλούτος), την ευφορία
και την ευκαρπία της γης, μια και η πλειοψηφία των Ερυθραιωτών ήταν
αγρότες.
Η
Πρωτοχρονιά, εκτός του θρησκευτικού, είχε και εντονότατο κοινωνικό
χαρακτήρα, γιατί τότε γίνονταν βίζιτα, γνωριμίες και προξενιές,
κλείνονταν επιχειρηματικές δουλειές κλπ. Σημειωτέον ότι η λέξη
Πρωτοχρονιά ήταν σχεδόν σε αχρησία πριν από το 1922 στην Ιωνία και ο
λαός αποκαλούσε την ημέρα απλώς τ’ Άη-Βασιλειού.
Η παραμονή τ’ Άη-Βασιλειού
Το
πρωί της παραμονής, οι Μελιώτες και άλλοι Ερυθραιώτες έστελναν κριάσι,
γλυκά, κρασί και διάφορες προμήθειες στις φτωχοί κι αναγκεμένοι, για να
μη στερίτζεται άθρωπος μέσ’ στο χωργκιό χρονιάρες μέρες. Πολύ
ενδιαφέρον, αρχαίοελληνικής προέλευσης, είναι το μελιώτικο αντέτι να
αφήνουν οι κοπέλες στις βρύσες του χωριού ένα πιάτο με γλυκά για τις
Καλές Κεράδες, θέλοντας να καλοπιάσουν τις ανεράδες, τα πανάρχαια
στοιχειά του νερού.
Νωρίς
την Καλή Βραδιά (έτσι ονόμαζαν σχεδόν όλοι οι Ερυθραιώτες το βράδυ της
παραμονής της Πρωτοχρονιάς), οι κεράδες ηκουσουμέρνανε (διεύθυναν) με
ρέγουλο το σπίτι κι ούλα τα κουλαντρίζανε (χειρίζονταν), άστε νά ‘ρτουνε
στο καράρι (θέση) ντως. Αποσπερού (αποβραδίς) οι άντροι στις καφενέδες
ηγλέπανε τη σόρτη (τύχη) ντως στο κουμάρι (χαρτιά), στα ζάρια για (ή)
στα κότσια. Έπαιζαν για το καλό παιχνίδια, όπως το
σκαμπίλι, η τριανταμία, η πάστρα, και πίστευαν ότι ο κερδισμένος θα
είναι οληχρονίς τυχερός. Όσους φυσικά ήταν κουμαρτζήδες (χαρτοπαίκτες)
εκ πεποιθήσεως, δεν τους είχαν σε καμία υπόληψη, ήταν το νείδιο
(όνειδος, ντροπή) του χωριού.
Σε
πολλά μέρη της Ερυθραίας, είχαν φροντίσει από νωρίτερα την πληρωμή των
χρεών, για να μη χρουστάνε κανενούς και τσ’ εύρει ο καινούργιος χρόνος
με βερεσέδια και χρέητα. Δεν αμελούσαν επίσης να επιστρέψουν στον
ιδιοκτήτη του κάθε αντικείμενο που είχαν πάρει δανεικό, όπως εργαλεία,
σκεύη, αχνάρια (πατρόν, σχέδια) κ.ά.
Στις
πόρτες και στα μπαλκόνια των σπιτιών σε πολλά ερυθραιώτικα χωριά
κρεμνούσαν κρομμυδασκέλλες (σκιλλοκρεμμύδες) κι ασπερδούκλια (βολβούς
ασφοδέλου), που είναι πανάρχαια σύμβολα της «κρυφής» ζωής, της
αναγέννησης, της μακροζωίας, επειδή, ακόμη και ξεριζωμένες από τη γη,
αναβλαστάνουν κι αναπτύσσονται, κρύβοντας μέσα τους τη ζωή.