Το πλήρωμα του χρόνου ήρθε και ιδού μια άκρως σημαντική είδηση που γέμισε χαρά,
Κάτι που έως χθες φαινόταν ανέφικτο, απίθανο και απραγματοποίητο ακόμη και στον πιο ευφάνταστο ανθρώπινο νου, πήρε σάρκα και οστά κι έγινε πραγματικότητα! Τελέστηκε μέγας εσπερινός στην εκκλησία της Παναγιάς, στα Αλάτσατα της Ερυθραίας, ύστερα από 89 χρόνια σιωπής και πένθους! Απίστευτο κι όμως πέρα για πέρα αληθινό!
Πριν από μερικούς μήνες σε μακροσκελές άρθρο μου στην παρούσα εφημερίδα μας για την ανακαίνιση του ναού των Αλατσάτων, είχα ευχηθεί να λειτουργήσει κάποτε ο ναός, με τον Πατριάρχη μας επικεφαλής! Και να που η ευχή μου, πέραν πάσης προσδοκίας, πραγματοποιήθηκε στο ακέραιο!
Το Σάββατο, 28 Μαΐου 2011, τελέστηκε πατριαρχικός μέγας εσπερινός στην ανακαινισμένη και λαμπερή εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου στα Αλάτσατα, που θεωρείται πλέον ιστορικό μνημείο της Τουρκίας, υπό την προστασία του Υπουργείου Πολιτισμού της γείτονος.
Μετά από συνεχείς προσπάθειες του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κων/πόλεως, δόθηκε επιτέλους η πολυπόθητη άδεια των τουρκικών αρχών, για να τελεστεί η ορθόδοξη θρησκευτική τελετή στο ναό που χρησιμοποιείται ως τζαμί ύστερα από το διωγμό των Αλατσατιανών. Μέσα σε μια ατμόσφαιρα έντονης θρησκευτικής ευλάβειας, άκρας συγκίνησης και βαθιάς κατάνυξης, χοροστατούντος του Οικουμενικού Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και Νέας Ρώμης Βαρθολομαίου, ακούστηκε και πάλι ο Θείος Λόγος στην όμορφη ερυθραιώτικη εκκλησιά κι αντιβούισαν οι καμάρες και τα ντουβάρια της από τις ψαλμουδιές. Δονήθηκε ο τόπος από το «Χριστός Ανέστη», το «Θεοτόκε Παρθένε» κι άλλους ύμνους της Εκκλησίας μας, καθώς διάχυτο «φως ιλαρόν» - ακουστικό, οπτικό, μα κυρίως πνευματικό - σκορπιζόταν παντού, με επίκεντρο το εξαίσιο τέμπλο του Τηνιακού μαρμαρογλύπτη Ιωάννη Χαλαπά (1874) και τις πρόσφατα αποκαλυφθείσες εικόνες του, που είναι σπουδαιότατα έργα του διάσημου Καλυμνιού αγιογράφου Σακελλάρη Μαγκλή, άγνωστα έως πέρυσι. Ύστερα από τον εσπερινό, ακολούθησε αρτοκλασία και επιμνημόσυνη δέηση, κατά την οποία μνημονεύτηκαν οι μαστόροι του ναού (ο αρχιτέκτονας Μανόλης Καλονάρης, ο Ι. Χαλαπάς, ο Σ. Μαγκλής), οι κτήτορες κι οι επίτροποι, των οποίων τα ονόματα αναγράφονται στην υπέρθυρη επιγραφή του ναού που αποκαλύφθηκε πριν από μερικά χρόνια (Νικ. Ηλιάδης, Τζανής Ντιλμπόης, Δημ. Σπανούδης, Δημ. Μιχαήλος), καθώς και οι Αλατσατιανοί οι «τελειωθέντες εν αδίκω και μαρτυρικώ θανάτω».
Τυχεροί όσοι παρευρέθηκαν σ’ αυτή τη μυσταγωγία! Ήταν, λέει, καμιά τρακοσαριά άτομα. Όπως είναι φυσικό, προεξήρχαν οι απόγονοι των Αλατσατιανών από διάφορα μέρη της Ελλάδας. Από την Αθήνα, αντιπροσωπεία του Συλλόγου Αλατσατιανών «Τα Εισόδια της Θεοτόκου», με την πρόεδρο Μαίρη Ηλιοπούλου, το γραμματέα Γιάννη Ασπρόμουγκο και την ταμία Μαριάννα Μαστροσταμάτη. Από την Κρήτη μια μικρή παρέα, με επικεφαλής το Μητροπολίτη Αρκαλοχωρίου, Καστελίου και Βιάννου Ανδρέα και την πρόεδρο Αλατσατιανών Ηρακλείου Μαλβίνα Σφίγγα. Πολυπληθής ομάδα από τη Χίο, υπό τους ιερείς Γεώργιο Λιαδή, Ιωάννη Μπογή, Ιωάννη Κουντουριάδη και τον Ανδρέα Αξιωτάκη, πρόεδρο του Φάρου του Βαρβασιού. Επίσης παρευρέθηκε η Αντωνία Μπομπάκου, γραμματέας του Συλλόγου Αλατσατιανών Ν. Ερυθραίας. Από πλευράς κρατικών επισήμων, συμμετείχαν η πρόξενός μας στη Σμύρνη Χαρά Σκολαρίκου, ο περιφερειάρχης Βορείου Αιγαίου Νάσος Γιακαλής, οι αντιπεριφερειάρχες Κώστας Γανιάρης και Λίτσα Λύκου.
Ιδιαίτερα συγκινητική ήταν η παρουσία δυο υπερηλίκων Αλατσατιανών, της ενενηντάχρονης Άννας Σωτηρίου, θείας της προέδρου των Αλατσατιανών Ν. Ερυθραίας Υπατίας Πέρρου, η οποία γεννήθηκε στα Αλάτσατα και βρέφος δέκα ηµερών κατέληξε στην προσφυγιά, και της Παρασκευής Καφούση, 82 ετών, από το Ηράκλειο, που συνεχώς αναθυμόταν τους γονείς της και τους Αλατσατιανούς συμπατριώτες της, οι οποίοι δεν πρόλαβαν να δουν ετούτο το θαύμα, να ζήσουν το όνειρο της «επαναλειτουργίας» του ναού!
Ίσως από περιέργεια, ίσως από ενδιαφέρον, πάντως σίγουρα παραξενεμένοι κι έκπληκτοι παρακολούθησαν «τη λουτουργιά» και δεκάδες Τούρκοι των Αλατσάτων. Πολλοί μάλιστα πήραν και άρτο από το χέρι του Πατριάρχη μας!
Μη φανταστείτε πως ο ναός της Παναγίας αποδόθηκε και πάλι οριστικά στη χριστιανική λατρεία. Χρησιμοποιείται κανονικά ως τζαμί, όπως και πρώτα, μόνο που το τέµπλο τώρα πια καλύπτεται με παραπέτασμα, για να μη σκανδαλίζονται οι Μουσουλμάνοι την ώρα του ναμαζιού τους με τις χριστιανικές εικόνες. Ορθόδοξες λειτουργίες θα γίνονται κατόπιν αδείας των τουρκικών αρχών, σε ιδιαίτερες περιπτώσεις, όπως συμβαίνει και σε άλλες ιστορικές εκκλησίες της Μικρασίας. Η Μαριάννα Μαστροσταµάτη, ολοφάνερα συγκινημένη, μου δήλωσε: «Πήγαμε στ’ Αλάτσατα για να ζήσουμε το όνειρο. Μετά από 89 χρόνια θα ακουστεί και πάλι στην Παναγιά μας το «Φως ιλαρόν». Ακούτε τον ιμάμη που καλεί τους πιστούς από τα μεγάφωνα του μιναρέ; Τώρα θα μπουν οι Μουσουλμάνοι, θα κλείσουν την κουρτίνα και θα προσευχηθούν. Μετά την αποχώρησή τους θα μπούμε εμείς. Εμείς, που τραβάµε τις κουρτίνες και τους καλούμε όλους να μπουν στην εκκλησιά μας!»
Στο προαύλιο της εκκλησιάς, «εκειδανάκι, στα βολάκια τση Παναγιάς», ένας λουκουματζής με το καρότσι του γλύκανε το ντουνιά, μοιράζοντας σε προσκυνητές, περίεργους και περαστικούς 350 μερίδες λουκουμάδων, κέρασμα του Συλλόγου των Αλατσατιανών της Αθήνας. Εκεί έξω ακούστηκαν και πάλι πολλά, από στόματα ρωμαίικα και τούρκικα, ευχές υπέρ της ειρηνικής συμβίωσης και της αδελφοσύνης των λαών, λόγια αγάπης και φιλίας, ως και μαντινάδες, όπως αυτή του Καστρινού χασάπη, του Κιαζίμ:
Άθρωπος καταστένεται σαν ανοιγµένη βιόλα,
του πάνου κόσµου τα καλά εδώ ‘ποµένουν όλα
στην οποία ανταπάντησε ένας Αλατσατιανός στιχοπλόκος της Κρήτης:
Μπορεί να µη βλεπόµαστε, γιατί οι συνθήκες φταίνε,
µα οι σκέψεις καθηµερινά σµίγουνε και τα λένε.
Μα πάνω απ’ όλα ακούστηκαν και πάλι εκείνα τα μοναδικά στιχάκια στο σκοπό της Αλατσατιανής (διάβαζε καλύτερα του «εθνικού ύμνου» των Ερυθραιωτών):
Στ’ Αλάτσατα, στην Παναγιά, στ’ αγιόδημ’ από πίσω
έχω φυτέψει λεμονιά και πά’ να την ποτίσω.
Στ’ Αλάτσατα, στην Παναγιά έχω ‘να περιστέρι,
να βοηθήσ’ η Χάρη της, για να το κάμω ταίρι.
Καθώς τα πράγματα άλλαξαν, μάλλον δεν ταιριάζει τώρα πια το άλλο δίστιχο, το «προσφυγίτικο», με το οποίο θρηνούσαν οι Αλατσατιανοί τη ρημαγμένη τους εκκλησιά:
Ω Παναγιά Αλατσατιανή, εσέ σου πρέπει πένθος,
γιατί δε λουτουργήθηκες στη Χάρη σου κι εφέτος!
Ούλα ετουταδάκι ποιος να τα πάντεχένε, μαθές; «Όπου ζει, ματαζώνεται», ηλέανε με νόημα οι πρωτινοί Ερυθραιώτες. Τι κρίμας που δεν ηζήσανε, για να τα δούνε και να ματαζωστούνε μπάρεμ, κείνοι που μας ματαδώκανε τα φώσια ντως για την Πατρίδα! Τι κρίμας που δεν έχομε πια κοντά μας, για να τως τα πούμε τα μουστουλούκια, το Κλεονικάκι και το Βαθιό, τη Μαρία την Νταγκίναινα, τη Λαθουρίτσα την Αννιώ ή τον κυρ-Βασίλη τον Κουρεπίνη, τη γιαγια Ανθή, το Κυριακούλι του Παπαλουκά και την κερ’-Αντρονίκη την Κορομπιλού, το Νικολή το Μάπα, το γέρο-Χριστοφή, τη Γουναρίνα, το μπαρμπα-Χατζή και τσι Τσαμουνταλαίοι, τσι Βουργιωτάκηδοι, τσι Μιμηναίοι, τσι Μπατζάκηδοι, τσι Καραγιάννηδοι, τσι Κερμετζογλαίοι, τσι Καρυστινοί, τσι Κανάρηδοι, τσι Σιδέρηδοι, τσι Τσιχλάκηδοι και τόσοι άλλοι αμέτρητοι κι αλογάριαστοι Αλατσατιανοί, που ηζήσανε κι ηπεθάνανε με τον καημό τση Πατρίδας στο πικρύ τ’ αχείλι ντως. Χαρά που θε’ να ηκάνανε!
Μα θαρρώ πως και τώρα δα θε’ νά ‘ναι πολύ φκαριστημένοι και καλομπεγεντισμένοι κειδανά που βρίσκουνται. Στένουνε κιόλας ζέφκια και ξεφάντωσες με τα χαμπάρια που ημάθανε αφ’ τον απάνου κόσμο κι αφ’ την προδομένη Πατρίδα ντως.
Θοδωρής Κοντάρας
Δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο 2011 στην εφημερίδα “Ν. Ερυθραία”