12 και 13 Δεκεμβρίου
Τ’ Άη-Σπυριδώνου και τ’
Άη-Στρατιού
Χρόνια πολλά και καλά στο Σπύρο και στη Σπυριδούλα!
Χρόνια πολλά και καλά επίσης σε όποιο Στράτο γιορτάζει τώρα!
Αλλά και στον Ορέστη και στον Ευγένιο και στον Αυξέντη!
Θοδωρής Κοντάρας
12 του Δεκέβρη του ‘20
Σήμερα, στσι 12 του Δεκεβριού, γιορτάζει ο Άη-Σπυρίδωνας ο θαματουργός. Αυτός ο Άης ήτανε Κυπριώτης, δεσπότης τση Τριμυθούντας (τση τωρινής Τρεμετούσας, μαθές), μέγας και τρανός, μα τώρα είναι ο προστάτης τση Κέρκυρας, από τότες που ηκουβανήσανε το λείψανό του από την Πόλη στο νησί, μετά την κατάχτησή τσης από τσι Τούρκοι, εδώ και σκεδόν εξακόσα τόσα χρόνια.
Κι ο Άη-Σπυρίδωνας ήσωσε πολλές φορές τσι Κερκυραίοι από θανατικά κι από πείνα κι από πολλές καταστροφές, ακόμας κι απ’ τσι Τούρκοι, που κάποτες ηπήανε να πάρουνε για δικό ντως το νησί και να το ρημάξουνε.
Τον έχουνε για προστάτη ντως οι κουγιουμτζήδες κι οι ασημιτζήδες, επειδής σ’ ένα θάμα του ηχρύσωσε ένα φαρμακερό φίδι, αλλά και οι τσουκαλάδες, οι μπαρδαξήδες, οι τσανακτσήδες κι οι κερχανατζήδες που σιάχνουνε από χώμα και νερό στάμνες, κουμάρια, μπαρδακοτσούκαλα, αγγειά και χίλια δυο χρειαζούμενα τσουμπλέκια χωματένια, αλλά και κεραμίδια και τούγλα. Τον καιρό του Μέγα-Κωσταντίνου, ο Άης μ’ έναν τρόπο πολύ σοφόνε ήδειξε σε ούλοι εκείνοι που ηκοροϊδεύανε την Αγιά Τριάδα πως ετούτη δα είναι μια κι αξεχώριστη (αδιαίρετη τριάδα ομοούσιος), όπως αξεχώριστο είναι ένα χωματένιο τσουμπλέκι καμωμένο από χώμα, νερό και φωτιά.
Ηπροστάτευε και τσι παπουτσήδες και τσι παν-τουφλάδες (καβάφηδοι τσι λέανε οι Μικρασιάτες), γιατίς ο Άης ήλιωνε –λέει- τα παπούτσια του τσι νύχτες που ήβγαινε όξω απ’ το κιβούρι του κι ησεργιάναε να κάνει τα θάματά ντου. Για ταύτος και οι πιστοί τού ητάζανε καινούργιες παν-τούφλες και παπούτσια στη χάρη ντου.
Στη Σμύρνη τόνε τιμούσανε πολύ κι ας μην είχε δικιά του εκκλησιά, αμά σ’ ένα ρωμαίικο σπίτι του Απάνω Μαχαλά, σ’ ένα μέρος που το ηλέανε Ντουμπέκι, κοντά στον Άη-Γιάννη τον Απάνω, ύπαρχε ένα θαματουργό κόνισμα κι ήτρεχε ούλη η Σμύρνη να το προσκυνήσει στη γιορτή του. Ακόμας κι οι Τούρκοι ηφέρνανε τάματα -κεριά, λάδια, παν-τούφλες-, επειδής είδανε κάνα καλό κι αυτοί απ’ τον Άη-Σπυρίδωνα.
Στα Βουρλά ηλέανε και την ιστορία που σας ξιστορώ εδωνά, όπως μας την ήσωσε ο Νίκος Μηλιώρης στα πολύτιμα βιβλία του «Τα Βουρλά της Μικράς Ασίας»:
«Ο Άη-Σπυρίδωνας ήτανε πολύ αγαναχτισμένος για τσι γελασές και τσ’ απάτες του κόσμου ούλου στσι δουλειές του. Ο γαλατάς ήβανε νερό στο γάλα, ο κρασάς στο κρασί, ο καρβουνιάρης στα κάρβουνα κι άλλοι άλλα. Πάει και σ’ ένα ζεμπιλά και τόνε βλέπει κι αυτόν να βρέχει με νερό τα καλάμια και τσι βέργες που ήπλεκε τα ζεμπίλια του. Και δεν ηβάσταξε πια από τη μεγάλη του αγανάχτηση, ηάρπαξε ένα ζεμπίλι και το ηφόρεσε στο κεφάλι του! Κι έτσι, με το ζεμπίλι στο κεφάλι είναι ζουγραφισμένος στα κονίσματα.
Ο Άη-Σπυρίδωνας (ο Άη-Σφυρίδος, που ηλέανε στα μέρη τση θάλασσας του Μαρμαρά)
ηγιάτρευε τα κακά σπυριά κι ούλες τσι αρρώστιες που ήβγανες σπυριά. Ακόμας και
για τσι πόνοι των αφτιώνε τον είχανε θαματουργό, επειδής ηκαταλάγιαζε -λέει- το
βουητιό και τα σφυρίγματα των αφτιώνε.
Σε πολλά μέρη ηλέανε και τούτο δα: «Απ’ τ’ Άη Σπυριδώνου σπυρί-σπυρί μεγαλώνει η μέρα». Μου φαίνεται όμως πως κι εδωνά ηπαίζανε με τα λόγια: Σπυρίδωνας – σπυρί και Σπυρίδωνας, Σφυρίδος – σφυρίζω. Τούτο δα το κάνουνε, όπως το ‘χουμε λεημένο κι άλλη βολά, και με πολλοί άλλοι αγιοί, που αναλοής με τ’ όνομά ντως, τσι δίνουνε και λογιώ λογιώ σουσούμια.
Και μεθαύριο, στσι 13 του μηνού, γιορτάζει ο Άη-Στράτης. Κανονικά, οι περισσότεροι Μικρασιάτες, που τσι λένε Στράτοι, γιορτάζουνε των Ταξιαρχώνε, των Άη-Στράτηγων, μαθές. Τούτος εδωνά ο σημερινός Άη-Στράτης δεν είναι από τσι μεγάλοι αγιοί, μα οι Βουρλιώτες του ‘χανε και μιαν εκκλησίτσα μικρή, πολύ παλιά, αφιερωμένη στη χάρη ντου -ποιος ξέρει από πότε κι από ποιόνανε- κοντά στο νοσοκομείο τ’ Άη-Χαραλάμπη, προς του Μπαμπατζάνη.
Στον μεγάλο αυλόγυρο τ’ Άη-Στρατιού είχε ένα νηπιαγωγείο τση Αναξαγορείου
Σχολής κι από το 1921 εκειδά ηύρε στέγη το Ορφανοτροφείο των Βουρλών ίσαμε την
Καταστροφή. Ο Αγ. Ευστράτιος. 
Ο Άη-Στράτης ήτανε απ’ την Καππαδοκία, αξιωματικός τον καιρό του Ρωμαίου
αυτοκράτορα Διοκλητιανού και ηύρε μαρτυρικό θάνατο ματζί με τσι συντρόφοι που
ηλεγούντοστε Ευγένιος, Αυξέντιος, Ορέστης και Μαρδάριος. Ούλοι
ματζί γιορτάζουνε και είναι φουμισμένοι και ξακουστοί στη Μικρασία σαν «Οι
Πέντε Μάρτυρες». Τα λείψανά ντως τα φυλούσανε ευλαβικά στο χωριό Σεμέντρα
τση Νίγδης και τώρα τα ‘χουνε φερμένα στο προσφυγίτικο χωριό Πολύστυλο
τση Καβάλας. Μια μεγάλη παράξενη εκκλησιά είχε στον Πόρο (Μπορ) τση
Καππαδοκίας, που σώζεται ίσαμε τσι μέρες μας. Εκεί ηγενούντανε μεγάλο παναΰρι
στη χάρη ντως. Και πολλές εκκλησιές έχουνε τσι ζουγραφιές των Αγιώνε τούτων με
τα παράξενα ονόματα.
Οι Πέντε Μάρτυρες 
Ο Αγ. Ορέστης 
Ο Αγ. Ευστράτιος
Από το Μηνολόγιο του Βασιλείου Β’ του Μακεδόνος (965). Βατικανή Βιβλιοθήκη.
Διαβάζουμε στην επικεφαλίδα:
Μηνί τω αυτώ ΙΓ΄άθλησις των Αγίων Μαρτύρων Ευστρατίου, Αυξεντίου, Ευγενίου, Μαρδαρίου και Ορέστου
Επί της βασιλείας Μαξιμιανού και Διοκλητιανού…
Κι από χρόνου τέτοιες μέρες και καλύτερες!
Θ. Κ.
στσι 12 του Δεκέβρη του ‘20