 |
| Άποψη της ελληνικής συνοικίας της Περγάμου, στα ριζά της αρχαίας Ακρόπολης, από την περιοχή του ρωμαϊκού αμφιθεάτρου (Βιράν Καπού). Στο κέντρο το Αγιά-Σοφιά τζαμί, το παλιότερο της πόλης, χτισμένο από τον σουλτάνο Βαγιαζήτ Β΄ τον Κεραυνό (1398). Πάνω αριστερά διακρίνεται αμυδρά ο χώρος του ναού του Τραϊανού και τα ερείπια των ανακτόρων και της Βιβλιοθήκης. Δεξιά στην πλαγιά, τα ερείπια της πύλης του Ευμένους. |
1821 και το μαντάτο της επανάστασης στο Μοριά και στη Ρούμελη φτάνει στις ακτές της Μικράς Ασίας ιδιαίτερα μέσω της ακμάζουσας στο Αϊβαλί Ακαδημίας Κυδωνιών και των σχέσεων της με μέλη της Φιλικής Εταιρείας, ιδιαίτερα στη Σμύρνη.
Με εντολή του βεζίρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το 4ο Σώμα Στρατού με έδρα τη Σμύρνη μεταβαίνει προς το Αϊβαλί, προκειμένου να καταστρέψει την πολιτεία και την Ακαδημία της, έδρα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.
Στην επιστροφή του στρατεύματος από το Αϊβαλί, το οποίο εκκενώθηκε και καταστράφηκε, η Πέργαμος περικυκλώνεται. Ας σημειωθεί ότι ολόκληρη η επαρχία της Περγάμου (καϊμακαμλίκι, έδρα καζά, δηλαδή υποδιοίκηση) που ανήκε στο βιλαέτι (νομό) του Αϊδινίου (Σμύρνης) περιλάμβανε, εκτός της Περγάμου, 212 χωριά, από τα οποία τα επτά με αμιγή ρωμαίικο πληθυσμό και δεκαέξι μικτά, που κατοικούνταν και από Ρωμιούς. Συνολικά ο πληθυσμός της επαρχίας ανέρχονταν (το 1921) σε 70.000, από τους οποίους περίπου 25.000 ήταν Ρωμιοί χριστιανοί ορθόδοξοι, 1.200 Αρμένιοι και 800 Εβραίοι. Κύριες ασχολίες όλων η γεωργία, η κτηνοτροφία και το εμπόριο. Το τελευταίο είναι σχεδόν αποκλειστικά στα χέρια των Ρωμιών, των Αρμενίων και των Εβραίων. Στην Πέργαμο είχε έδρα το 2ο εφεδρικό τάγμα του Συντάγματος της Σμύρνης που είχε επιδράμει στο Αϊβαλί, οι οποίοι προστάτευσαν την τοπική κοινωνία, περικυκλώνοντάς την. Επικεφαλής των αντιδρώντων Τούρκων, οι αγάδες του κάμπου της Περγάμου Νιδελόγλου και Xατζηχαλβατζής, οι οποίοι επί πολλές μέρες φυλάγαν τα χωριά των Ρωμιών και τις συνοικίες των Ρωμιών της πολιτείας.Τις επόμενες μέρες, σύμφωνα με τον Γεώργιο Χονδρονίκη («Η Επαρχία της Περγάμου» έκδοση «Εν Μυτιλήνη 1915») από το λιμάνι του Καμπακούμ αναχωρούν για τα Ψαρά ο καπετάν Κριτσιώτης, από την ενορία της Αγίας Παρασκευής της Περγάμου, με ομάδα ανδρών που μετακινούνται αρχικά από τα Ψαρά στις Κυκλάδες και από εκεί στο Ναύπλιο.
Τον Ιούνιο του 1822 από το Ατζανός, άλλο λιμάνι της Περγάμου κοντά στο Δικελί (αυτό δεν είχε κτιστεί ακόμη), αναχωρούν, σύμφωνα με την ίδια πηγή, με πλοία του στόλου των επαναστατημένων 800 άνδρες από την Πέργαμο και τα γύρω χωριά, με επικεφαλής τους Γεώργιο Γκέραλη και Αναστάση Γκέραλη. Πρόκειται για μια ομάδα ανδρών που με την επωνυμία «Τάγμα Περγαμηνών» τίθεται υπό τις διαταγές του Νικηταρά και επιχειρεί στα Δερβενάκια τον Ιούλιο του 1822. Για την τύχη αυτών των νέων της Μικρασιατικής Περγάμου δεν υπάρχουν άλλες πληροφορίες.